20 Απριλίου 2011

Τον υμέναιο ψάλλετε·το τραγούδι του Άδωνι!


 
Τον υμέναιο ψάλλετε·το τραγούδι του Άδωνι

     πεθαίνει ο Άδωνις ο τρυφερός

     αχ Κυθερεία πεθαίνει·

     και τώρα τι θα κάνουμε;

     Κορίτσια εμπρός ελάτε· σκίστε τα ρούχα σας· το στήθος σας χτυπάτε!

     ✾ Όπως επάνω στα βουνά κάποτε τον υάκινθο

      βλέπεις με τα ποδάρια τους

      βοσκοί να τον πατάνε·

      κείτεται καταγής το πορφυρό λουλούδι

     ✾ Παρθενιά παρθενιά που πας και που μ’αφήνεις;

      Πάω πάω και δεν γυρίζω πιά


      Σαπφώ ~ Ελύτης
     Αδώνια 

από την Θεανώ Παντίδου



Πηγές : Πλούταρχος, Αριστοφάνης, Θεόκριτος
Ετήσια γιορτή σε ανάμνηση του θανάτου και της ανάστασης του Άδωνι που γινόταν σε όλες σχεδόν τις πόλεις της Ελλάδας τον μήνα Μουνηχιώνα (Απρίλιος - Μάϊος).

Οι πρώτες ημέρες της γιορτής ήταν πένθιμες. Στα Αδώνια η πένθιμη μέρα λεγόταν "αφανισμός" και μνημονευόταν η κάθοδος του Αδώνιδος στον Άδη Γινόταν περιφορά του Αγάλματός του και ψάλλονταν πένθιμα άσματα, με συχνή επωδό την φράση: “ Ω, τον Άδωνι!” γιά τα πάθη του θεού. 
Οι γυναίκες τελούσαν τα καθιερωμένα για την κηδεία του θεού και θρηνούσαν το χαμό του. Μετά με λυμένα μαλλιά γυρνούσαν στους δρόμους περιφέροντας τα ομοιώματα του θεού και μέσα σε οδύνη έψελναν πένθιμους ύμνους τα "αδωνίδια" με τη συνοδεία αυλού που ονομαζόταν "γίγγρα". 
Τη χαραυγή της επόμενης μέρας πετούσαν τα ομοιώματα του θεού σε πηγές ή σε ποτάμια. Μετά την πάροδο των πένθιμων ημερών οι πιστοί γιόρταζαν με οργιαστική χαρά την ανάστασή του. Στα διήμερα Αδώνια η μέρα αυτή ονομαζόταν "εύρεσις" και τη γιόρταζαν με χορούς, πλούσια γεύματα, μέσα σε κατάσταση γενικής ευθυμίας.
Όταν οι Αθηναίοι ετοιμάζονταν για την εκστρατεία στη Σικελία ήταν η εποχή που γιόρταζαν τα Αδώνια και η πόλη αντηχούσε από τους θρήνους των γυναικών. Τέτοιο ήταν το πένθος και ο θρήνος ώστε οι Αθηναίοι φοβήθηκαν για την έκβαση της εκστρατείας.
Στα αθηναϊκά Αδώνια οι γυναίκες συγκεντρώνονταν και θρηνούσαν μπροστά από το νεκροκρέβατο που είχε επάνω του ομοίωμα του Άδωνι. Οι γυναίκες έσπερναν μέσα σε πήλινα αγγεία εφήμερα φυτά, τα πότιζαν και τα ανέβαζαν στις στέγες των σπιτιών για να φυτρώσουν γρήγορα. Γύρω από το ομοίωμα τοποθετούσαν τα γλαστροειδή αγγεία, στα οποία είχαν φυτέψει πολύτριχο και άλλα φυτά ταχέως αυξανόμενα, καθώς και σιτάρι, κριθάρι, μαρούλι, μάραθο και διάφορα είδη λουλουδιών που τα περιποιούνταν επί 8 ημέρες, κατά κύριο λόγο ή αποκλειστικά, οι γυναίκες και που αναπτύσονταν γρήγορα και θερμαινόμενα από τον ήλιο δίναν πρώϊμα άνθη. Η ανθοφορία τους δήλωνε την ανάσταση του Άδωνι. Με το στολισμό των φυτών αυτών δινόταν η εντύπωση τεχνητών κήπων και τα αγγεία ονομάζονταν «Αδώνιδος κήποι». 
 
Οι γυναίκες την πρώτη μέρα θρηνούσαν. Κοντά στον επιτάφιο τοποθετούσαν κούκλες που παρίσταναν έρωτες και πουλιά και δίπλα στο ομοίωμα του Άδωνι άφηναν πλακούντες και γλυκίσματα.
Την επόμενη αυγή και αφού γινόταν περιφορά των “κήπων” και των ομοιωμάτων στους παρακείμενους δρόμους, τα έριχναν είτε στην θάλασσα είτε στην πηγή είτε στον ποταμό, λυσίκομες και γυμνόστηθες. Η γιορτή τέλειωνε με θυσίες αγριόχοιρων.
Ο θάνατος και η ανάσταση του Άδωνι είχε σχέση με τον ετήσιο κύκλο της βλάστησης και της καρποφορίας.
Την ίδια χρονική περίοδο τα Αδώνια γιορτάζονταν και στην Αλεξάνδρεια. Εκεί η βασίλισσα συνόδευε το ομοίωμα του Αδώνιδος περιβαλλόμενη από τις ευγενέστερες γυναίκες που μετέφεραν δύο κρεβάτια φτιαγμένα από χρυσό και άργυρο, για την τοποθέτηση των ομοιωμάτων του Αδώνιδος και της Αφροδίτης. Όταν τελικά ετοποθετούντο τα ομοιώματα στον κατάλληλο χώρο, συγκέντρωναν γύρω από το ομοίωμα του Αδώνιδος μέσα σε ασημένια κιβώτια, καρπούς από τα περιβόλια και τους κήπους, καθώς και φαγητά που είχαν ετοιμάσει οι γυναίκες από σταρένιο αλεύρι, μέλι και λάδι.
Την άλλη μέρα με την αυγή όλες οι γυναίκες εν πομπή μετέφεραν τον Άδωνι στη θάλασσα και λυσίκομες έψαλλαν: «Ω! Άδωνι, μάς είσαι ευνοϊκός και τώρα και για πάντα. Οι καρδιές μας χάρηκαν που έφτασες. Κάνε να χαρούν πάλι και στην επιστροφή σου».
Αδωναία η Αδωναίη - Η προσωνυμία αυτή μας συνδέει με τον μύθο του Αδώνι. Ο Άδωνις μυθολογείται ότι ήταν ένας ωραίος νέος, αγαπημένος της Αφροδίτης. Η Αφροδίτη “τιμωρώντας” την Σμύρνα ή Mύρρα -μετέπειτα μητέρα του Αδώνιδος- την έκανε να νιώσει μεγάλον έρωτα για τον πατέρα της τον Kινύρα, τον οποίο και παραπλάνησε, προκειμένου να ικανοποιήσει τον έρωτά της. Καρπός αυτής της ενώσεως υπήρξε ο Άδωνις ο οποίος ήταν πολύ όμορφος από την νηπιακή του ακόμα ηλικία. Η θεά τον έκρυψε μέσα σε μία λάρνακα που την έδωσε στην Περσεφόνη προς φύλαξη. Από κει πήρετο όνομά της η Λάρνακα αρχαία πόλη της Κύπρου.Ο Μύθος λέει ότι ο Kινύρας όταν ανακάλυψε ότι παραπλανήθηκε και έσμιξε με την κόρη του, γεμάτος οργή και αποτροπιασμό την κυνήγησε για να την σκοτώσει. Η Σμύρνα κατάφερε να ξεφύγει και έτρεξε προς τα βουνά. Εκείνος, την πρόλαβε, σήκωσε το σπαθί του και ήταν έτοιμος να της πάρει το κεφάλι. Αλλά, η Αφροδίτη, παρεμβαίνοντας, πρόλαβε και μεταμόρφωσε την Σμύρνα στο ομώνυμο φυτό. Σμύρνα πρόσφεραν οι τρεις Μάγοι στον Χριστό, δώρο συμβολικό στον θεογεννή Βασιλέα, προμήνυμα της θυσίας του.
“Σμύρνα - Ο κομμιοειδής χυλός (δάκρυον) του δένδρου μύρτος ή μυρσίνη, το οποίο μεταχειρίζοντο δια να βαλσαμώνουσι τα λείψανα, μοσχολίβανον.” (Λεξικόν Ανθίμου Γαζή) . Καθώς το σπαθί συνέχισε την πορεία του και έκοψε την ήδη μεταμορφωθεισα σε φυτό Σμύρνα, ξεπετάχτηκε από τον κορμό της ο Άδωνις. Τον πήρε τότε η θεά και τον παρέδωσε στην Περσεφόνη μέσα σε μία λάρνακα, όπως είπαμε. Όταν η Περσεφόνη άνοιξε το κιβώτιο και αντίκρισε την ομορφιά του μωρού, αποφάσισε μυστικά να μην επιστρέψει ξανά τον Άδωνι. Έτσι, όταν εκείνος μεγάλωσε, αρνήθηκε να τον παραδώσει στην Αφροδίτη. Η Αφροδίτη κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο, όπου έμενε η Περσεφόνη μαζί με τον Άδη, για να λυτρώσει τον αγαπημένο της από την κυριαρχία του θανάτου.
Η θεϊκή “διαμάχη” που προέκυψε μεταξύ των δύο θεαινών, της θεάς του Έρωτα και της θεάς του Θανάτου, ρυθμίστηκε από τον Υπέρτατο Δία ως εξής: Ο Άδωνις να μένει το ένα τρίτο του χρόνου στον Κάτω Κόσμο με την Περσεφόνη, το άλλο τρίτο του χρόνου να μένει στον Επάνω Κόσμο με την Αφροδίτη, και το απομένον τρίτο, όπου διάλεγε εκείνος. Η Αφροδίτη χρησιμοποιώντας την μαγική της ζώνη, τον “ποικίλον κεστόν”, στον οποίο δεν μπορούσε κανείς να αντισταθεί, κατάφερε να της αφιερώσει την επιλογή του. Έτσι, ο Άδωνις περνούσε τα δύο τρίτα του χρόνου με την Αφροδίτη και το ένα τρίτο με την Περσεφόνη.
Tελικά, μετά από χρόνια, ο ωραίος νέος σκοτώθηκε στην διάρκεια ενός κυνηγιού από έναν κάπρο. Η Αφροδίτη θρήνησε πικρά τον αγαπημένο της. Από το αίμα του Άδωνι πρόβαλλαν για πρώτη φορά από το χώμα τα κόκκινα ρόδα - τριαντάφυλλα, ενώ από τα δάκρυα της θεάς φύτρωσαν οι ανεμώνες. Η Αφροδίτη παρακάλεσε την Περσεφόνη να αφήνει τον Άδωνι να ανεβαίνει στην γη.Η Περσεφόνη συγκατατέθηκε και ο Άδωνις ανεβαίνει στην γη και μένει έξι μήνες με την Αφροδίτη, τους άλλους έξι μήνες μένει με την Περσεφόνη.
Ο Άδωνις λατρεύονταν σε πολλά μέρη όπου και γίνονταν οι ιεροτελεστίες προς τιμήν του με μεγάλη επισημότητα. Από τα σημαντικότερα κέντρα λατρείας του ήσαν η Βύβλος, στην ακτή της Συρίας, και η Πάφος, στην Kύπρο. Αν μάλιστα δεχθούμε τους μύθους, ο Kινύρας, ο πατέρας του Αδώνιδος, εβασίλευε και στις δύο αυτές πόλεις. Kρίνοντας από το όνομά του, ο βασιλιάς που ονομαζόταν Kινύρας ήταν αρπιστής, γιατί είναι φανερό ότι το όνομα Kινύρας συνδέεται με την ελληνική λέξη κινύρα (“λύρα”).
“Kινύρα, όργανο μουσικό, κιθάρα” (Λεξικό Ησυχίου). “Kινύρα, κιθάρα. Εκ του κινύρω που σημαίνει θρηνώ και άδω, και κύριο όνομα.” (Mέγα Ετυμολογικό). Το Λεξικό Σούδα, αναφέρει για κάποιον Κύπριο ιστορικό, ονόματι Ξενοφώντα, συγγραφέα ενός έργου με τίτλο “Kυπριακά”: “Kυπριακά, εστί δε και αυτά ερωτικών υποθέσεων ιστορία περί τε Kινύραν και Mύρραν και Άδωνιν.” Για τον Kινύρα, γράφει ο Ησύχιος: “Kινύρας, Απόλλωνος και Φαρμάκης παις, βασιλεύς Kυπρίων”. Από την γενιά του έβγαιναν οι Kινυράδες ιερείς: “Kινυράδαι, ιερείς Αφροδίτης.” Ο πρώτος ιερέας (πρωθιερέας) λεγόταν αγήτωρ, πιθανώς ως ο οδηγών την πομπή. Ο Kινύρας θεωρείται ότι έκτισε τον πρώτο ναό αφιερωμένον στην Θεά. Ο Ναός της Αφροδίτης στην Παλαιά Πάφο (τα σημερινά Kουκλιά) ήταν ένας από τους πιο φημισμένους του αρχαίου κόσμου. Σήμερα, στην ίδια περιοχή λατρεύεται η Παναγία η Αφροδίτισσα!
“ Αδώνιδος κήποι. εν τοις Αδωνίοις είδωλα εξάγουσιν και κήπους επ’οστράκων και παντοδαπήν οπώραν,
οίον εκ μαράθρων και θριδάκων παρασκευάζουσιν αυτώ τους κήπους... και γαρ εν θριδακίναις αυτόν κατακλινθήναι υπό Αφροδίτης φασίν” ( Ησύχιος)


Όλες αυτές οι τελετές, ήσαν προορισμένες ως μαγικές ενέργειες, να συντελέσουν στην ανάπτυξη ή στην αναβίωση της βλάστησης με την συμπαθητική ή μιμητική μαγεία.

Η γρήγορη αύξηση του σίτου και του κριθαριού στους κήπους του Αδώνιδος είχε σκοπό να κάνει τα σιτηρά να καρποφορήσουν και η ρίψη των κήπων και των ομοιωμάτων στο νερό ήταν μιά μαγική ενέργεια για να εξασφαλίσουν μιά ικανοποιητική ποσότητα ευεργετικής βροχής. Ο μύθος του Άδωνι έχει και άλλους βαθύτερους σκοπούς· κυρίως την μύηση της ανθρώπινης ψυχής στο μυστήριο του Έρωτα, της ζωής, του θανάτου και της αναγέννησης.
Από τα κατά τόπους έθιμα, που σχετίζονται με την περιφορά του Επιταφίου, αξιοσημείωτο είναι αυτό που τηρείται στις Σέρρες, ιδίως στη συνοικία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, παραπέμποντας στο τελετουργικό μιάς αρχαιοελληνικής παράδοσης. Όταν ο Επιτάφιος πλησιάζει, κάθε νοικοκυρά τοποθετεί στο κατώφλι του σπιτιού της ένα τραπεζάκι, πάνω στο οποίο έχει τοποθετηθεί θυμίαμα και η εικόνα του Εσταυρωμένου, πλαισιωμένη από αναμμένα κεριά, ένα πιάτο με χλόη φακής ή κριθαριού που έχουν σπείρει από την Καθαρά Δευτέρα, πασχαλιές και άλλα άνθη. Σύμφωνα με την αείμνηστη λαογράφο Αλεξάνδρα Παραφεντίδου πρόκειται για τα "Αδώνια", τα οποία, κατά τη λαογράφο, σχετίζονται με τους "Κήπους του Αδώνιδος", που εορτάζονταν στην αρχαιότητα. Συμβολίζουν τη νιότη που χάνεται γρήγορα και άδικα, όπως και ο Άδωνις που πέθανε πρόωρα από δάγκωμα κάπρου.
Μεγάλη Παρασκευή. Το θείο δράμα. "Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα, σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται" όπως ακόμη μοιρολογούν στα χωριά της Μακεδονίας.
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι μέρα απόλυτου πένθους για τους χριστιανούς. Επειδή η Μεγάλη Παρασκευή θεωρείται η μέρα των νεκρών οι άνθρωποι ευπρεπίζουν τους τάφους γιατί πιστεύουν ότι με την Ανάσταση θα ανέβουν από τον Κάτω Κόσμο και πρέπει να βρουν τους τάφους τους περιποιημένους.
Παλιότερα, σε πολλά χωριά της Μακεδονίας οι νέοι και οι νέες έβαφαν, την Μεγάλη Παρασκευή, τα πρόσωπά τους με μπογιά προερχόμενη από φυτά και στόλιζαν τους τάφους με κίτρινα αγριολούλουδα. Ο στολισμός του Επιταφίου είναι έθιμο το οποίο συνδυαζόταν με τα παιχνίδια των νέων, που συναγωνίζονταν, για να φέρουν πρώτοι τα πιο όμορφα αγριολούλουδα από τα γύρω λιβάδια.
Ανάστα ο Θεός κρίναι την γην!




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.